සිරිලක කෝපි වගාව ගැන දත් නොදත් තතු බිඳක්..

ලෝකයේ වැඩිපුර ම හුවමාරු වන වෙළඳ ද්‍රව්‍ය අතරින් දෙවැනි තැන මෙන්ම ජලයට පමණක් ම දෙවැනි වන “කෝපි පානය” ලොව ජනප්‍රිය ම පානයක් වශයෙන් මේ වන විට හඳුනාගෙන ඇත. ලෝකවාසීන් දිනකට කෝපි කෝප්ප මිලියන එක්දහස් හාරසියයක් පමණ පානය කරනු ලබන අතර කෝපි පානයේ ආරම්භය සිදුවන්නේ ඉතියෝපියාවේ ය. ඉතියෝපියාවේ කෝපි පානය ආරම්භය සිදු වූ ආකාරය පිලිබඳ ලෝකප්‍රසිද්ධ රසවත් කතාවකි මේ.

ඉතියෝපියානු ජාතික කාල්දි නම් වූ එඬේරා තම එළු පට්ටිය තණ කෑමට නිදහස් කොට තිබූ අතර එළුවන් අතර ඇති වූ නොසන්සුන්තාවය නිසා විපරම් කළ මොහුට දක්නට ලැබුණේ බෙරි වැනි ගෙඩි ආහාරයට ගන්නා එළුවන් එලෙස නොසන්සුන් ලෙස හැසිරෙන බවයි. මේ පිළිබඳ කල්පනා කළ මොහු පල්ලියේ පියතුමා හට මේ කරුණ සැළ කර සිටියේය. පියතුමා විසින් මෙම ශාකයේ ඇට විවිධ අයුරින් පානය කිරීම සඳහා වේලා ,බැඳ සකස් කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස කෝපි පානය නිර්මාණය විය. මෙම පානය ඔවුන්ගේ රාත්‍රී යාඥාවන් සඳහා දිගු වේලාවක් අවදිව සිටීමට ප්‍රයෝජනවත් වූ නිසා තව දුරටත් ප්‍රසිද්ධ විය. කිතුනු සමාජය තුළ කෝපි පානය හඳුන්වනු ලැබූයේ ‘ යක්ෂයාගේ පානය’ වශයෙනි. ඊට හේතු වී ඇත්තේ මෙම පානය නිර්මාණය කර ඇත්තේ සාතන් විසින් බවට ඔවුන් විශ්වාස කිරීමයි. කෙසේ වෙතත් අටවන ක්ලෙමන්ට් පාප්තුමා විසින් මෙම කෝපි පානය කිතුනුවන්ට සුදුසු බව දැක්වීම තුළ දුර්මත පහව ගොස් ඇත. ඉස්ලාම් සමාජය තුළ ද කෝපි පානය තහනමට ලක් ව තිබූ කාලයක් පැවතුණි. වර්ෂ 1511 දි මක්කම පාලනය කළ ඛයිර් බෙග් නමැත්තා කෝපි පානය හරාම් පානයක් නැතහොත් තහනම් පානයක් ලෙස නම් කර තිබුණි. කෝපි පානය කිරීම තුළින් මිනිසුන් තුළ ඇතිවන උත්තේජනය හේතුවෙන් තමාට එරෙහි ව යම් මතවාදයක් හෝ පාලනයක් ගොඩ නැගේ යැයි ඇති වූ බිය නිසා මෙවැනි නීති නිර්මාණය වී ඇත. නමුත් 1524 දී තුර්කි ජාතික සුල්තාන්වරයෙකු විසින් එම තහනම ඉවත් කර ඇත. අතීතයේ එවැනි නීති පැවතිය ද වර්තමානයේ කෝපි යනු ලොව පුරා ප්‍රමුඛ ලෙස භාවිත කරන පානයක් වේ (වනසුන්දර, 2022).

සිලෝන් කෝපි ඉතිහාසය සහ එහි වත්මන් තත්ත්වය

ශ්‍රී ලංකාව, කලින් සිලෝන් ලෙස හඳුන්වනු ලැබු, ඉන්දියාවේ දකුණු කෙළවරට ඔබ්බෙන් පිහිටි දකුණු ආසියාවේ දූපත් රාජ්‍යයකි. පළමුව ලංකාවට කෝපි හදුන්වාදෙනු ලැබුවේ 17 වන සියවසේ මුල් භාගයේ දී යේමනය හා ඉන්දියාව හරහා පැමිණි මුස්ලිම් වන්දනාකරුවන් විසිනි. ඔවුන් පළමුව හදුන්වා දුන්නේ “ඇරබිකා කෝපි” නම් වූ ප්‍රභේදයයි. කෝපි ක්‍රමානුකූල වගාකිරිම සදහා පළමු උත්සාහය 1740 දී ලන්දේසීන් විසින් සිදු කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, එය අඩු නිෂ්පාදන මට්ටම් සමග සාපේක්ෂව සාර්ථක නොවූ බැවින් එහි ප්‍රතිපලයක් ලෙස ලෙස කෝපි නිෂ්පාදනය ලන්දේසි පෙරදිග ඉන්දියානු සමාගම විසින් සීමා කරන ලදී. නමුත් 1796 දී දිවයිනට පැමිණි හා 1815 දී පාලනය ගෙනගිය බ්‍රිතාන්‍යන් කෝපි නිෂ්පාදනය අදාල අත්හදා බැලීම් දිර්ඝව සිදුකරන ලදි. බ්‍රිතාන්‍යයන් මුලදි මෙම ව්‍යාපාර ප්රධාන වශයෙන් ගාල්ල අවට මුහුදු ප්රදේශවල කෝපි වගාවට යොදාගැනිම නිසා එම ප්‍රයත්නයත් අසාර්ථක විය.

වාණිජ පරිමාණයෙන් ප්‍රථම වරට කෝපි වගාව සාර්ථකව ආරම්භ කිරීම කරන ලද්දේ හිටපු බ්‍රිතාන්‍ය යුද්ධ හමුදා නිලධාරියෙක් වූ ජෝර්ජ් බර්ඩ් (George Bird) විය විසිනි. ඒ 1824 දී ගම්පොල සිංහපිටිය ප්‍රදේශයේය. එය වසර කිහිපයකට පසු රටේ වෙනත් බොහෝ ප්‍රදේශවලට ව්‍යාප්ත විය. 1824 දී ලංකා ආණ්ඩුකාර බවට පත් වූ එඩ්වඩ් බාන්ස්, 1825 දී ගන්නෝරුව (දැන් පේරාදෙණිය රාජකීය උද්භිද උද්යානයේ කොටසක) හා තවත් වතු කිහිපයක කෝපි වගාව ස්ථාපනය කරන ලදි. මෙම වගා ස්ථාපනය අනෙකුත් රජයේ නිලධාරීන් ගණනාවක් විසින් අනුගමනය කරන ලදී. ජෙරෝනිස් ද සොයිසා (Jeronis De Soysa) මහතා පලමුව වාණිජ පරිමාණයෙන් කෝපි වගා කිරීමට දේශීයව සම්බන්ද වූ එකම ව්‍යාපාරිකයා වූ අතර සහ පසුකාලිනව සමස්ත නිෂ්පාදනය හතරෙන් එකක් දේශීය ගොවීන් හා කුඩා ඉඩම් හිමියන් හරහා නිෂ්පාදනය වීම සිදුවිය.

ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි වගා ව්‍යාප්තියේ භූගෝලීය දළ විශ්ලේෂණය

රූපය: SRI LANKA’S COFFEE RENAISSANCE වාර්තාව ඇසුරෙනි.

2014 දී ලෝකයේ විශාලතම කෝපි නිෂ්පාදකයින් අතර 43 වන ස්ථානය ශ්‍රී ලංකාවට හිමිවිය. 1830 ගණන් වල වතු වගාවක් වශයෙන් කෝපි වගාව අපනයන හා අපනයන කටයුතු තුල ප්‍රබල බලපෑමක් එල්ලකල අතර, විශේෂයෙන් මේ කාල වකවානුවේ බටහිර ඉන්දීය ප්‍රදේශ වල වහල්බාවය අවසාන විමත් සමග එහි පුළුල් කෝපි නිෂ්පාදනය අවසන් විය. 1830-1850 කාලය තුළ කෝපි නිෂ්පාදනය ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථික සංවර්ධනයට ප්‍රබල සහයක් දැක්වූ අතර 1846 දී ලෝක පරිමාන ආර්ථික අවපාතයේ කාලය තුළ, නිෂ්පාදනය පහත වැටී ආර්ථිකය තුල කෝපි මිල පහත වැටෙන නිසා කම්කරු බඳවා ගැනීම පහත දමා ඇති අතර, කෙසේ වෙතත් පසුකාලීනව යුරෝපා වෙළෙඳපොළ තුළ කෝපි සඳහා ඉහළ ඉල්ලුමක් හා කෝපි වගා ඉහළ ගොස් ඇත. විදේශීය ආයෝජකයින් ලංකා වටා එක්රොක් කිරිම සදහා එවකට පැවති වැසි වනාන්තර හෙක්ටයාර් 100,000 ක් (වර්ග සැතපුම් 386 )පමණ කෝපි වැවිල්ල සඳහා ලබාදෙන ලදි.

1860 වන විට ශ්‍රී ලංකාව, බ්‍රසීලය, සහ ඉන්දුනීසියාව, ලෝකයේ කෝපි නිෂ්පාදනයේ විශාලම රටවල් තුනක් විය. 1869 මුල් භාගය තුලදී කෝපි කර්මාන්තය ලංකාවේ සවිමත් වෙමින් පැවතියද නමුත් ඉන් කෙටි කලකට පසුව කෝපි වගාව දිලීර රෝගයකින් විනාශයට වන ලදී. Hemileia vastatrix ද ලෙස හඳුන්වනු ලැබු කෝපි කොළ මලකඩ විමේ රෝගයට ශ්‍රී ලංකාවට පමණක් නොව අනෙකුත් ප්‍රදේශයන්ට ද බල පැවේය. වැවිලිකරුවන් මෙම රෝගය “විනාශකාරී එමිලි ” යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හදුන්වනු ලැබිය. මෙම රෝගය 1869 අගභාගය වන විට සාමාන්‍යයෙන් දිවයින පුරා ව්‍යාප්තව ගිය අතර රෝග ලක්ෂණය පිළිබද බාහිර ලකුණු ලෙස කෝපි කොළ මතුපිට කහ ලප ගණනාවක් දැකිය හැකිවිය. මෙම රෝගය ඉතා ප්‍රවේශමෙන් 1880 – 1881 දී මහාචාර්ය එච් මාෂල් වෝඩ් මහතා විසින් විමර්ශනය කරන ලදී. කෙසේ වෙතත් පසු කාලීනව සිදු කල පර්යේෂණ සමග මේ සදහා නිවාරණ සොයාගත් අතර එය කෝපි වගාවේ වර්ධනයට හේතු විය. කෙසේවෙතත් 1890 ගණන් වන විට කෝපි වගාව සඳහා භාවිතා කරන ලද භූමි ප්‍රමාණය හෙක්ටයාර් 4,609 දක්වා අඩු වී ඇත. ඊළඟ සියවස ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි අංශයට ප්‍රකෘතිමත් වීමට තරමක් මන්දගාමී මාර්ගයක් වූ නමුත් ප්‍රගතියක් ඇති විය. 1980 ගණන්වල ගොවීන් හෙක්ටයාර 12,140 ක කෝපි වගා කරමින් සිටි අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස රටේ අපනයනය වාර්තාගත කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 3.3ක් විය. වර්තමානය වන විට මෙම කෝපි වගාව ශ්‍රි ලාංකිකයන් මිලියන ගනණකගේ ජීවනෝපාය බවට පත්ව ඇත (Admin, n.d.).

පසුගිය දශකයක පමණ කාලය තුළ ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි ක්ෂේත්‍රයේ සැලකිය යුතු ආයෝජනයක් සිදු වී ඇති අතර, එමඟින් අස්වැන්න සහ ගුණාත්මකභාවය යන දෙකම ක්‍රමානුකූලව ඉහළ නැංවීමට උපකාරී විය. එසේම, ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි ක්ෂේත්‍රය ආශ්‍රිතව සිදුවූ විශේෂිත අවස්ථා පහත දැක්වෙන පරිදි පෙළගස්වා තිබේ (MDF, 2022).

1990 දශකය

• වගා වැඩසටහන්, නොමිලේ පැළ ලබාදීම, නව කෝපි ප්‍රභේද පිළිබඳ පර්යේෂණ, සහතික කිරීම් යනාදිය හරහා අපනයන කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුවෙන් (DEA) අංශයට සහාය ලැබිණි. කෝපි අපනයන විභවයන් සහිත මුදල් බෝගයක් ලෙස දෙපාර්තමේන්තුව විසින් හඳුනා ගන්නා ලදී.

2013

• ශ්‍රී ලංකා වෙළෙඳපොළේ කෝපි රෝස් කිරීමේ සහ සැකසුම් සමාගම්

• කෝපි අපනයන වටිනාකම – ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 0.12

• කොළඹ කෝපි සමාගම, සෝල් කෝපි, හෙලන්ත කෝපි, උඩරට සහෝදරයෝ, පන්සල්  පිට්ටනිය, ෆිට්ස් සිල්ලර වෙළඳාම, අගා කෝපි, ජීවන ගස, ලංකා කෝපි ක්ලබ් යනාදී ලෙස කෝපි ප්‍රොසෙසර් සහ රෝස්ටර් බිහිවීම.

• Fits Retail, Ironwood Capital, Akbar Brothers විසින් ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි කර්මාන්තයේ පුද්ගලික අංශයේ ආයෝජන

2017

• ඕස්ට්‍රේලියාවේ වෙළඳපල සංවර්ධන පහසුකම ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි අංශයේ වැඩ කිරීමට පටන් ගනී, වෙළඳපල වර්ධනය සඳහා ඇති හැකියාව දකියි.

2020

• රජයේ සහ සංවර්ධන සංවිධානවල වැඩිදියුණු කළ සහයෝගය පුද්ගලික අංශයේ ආයෝජන සඳහා අතිරේක විය.

2021

• කෝපි පාර්ශවකරුවන් පොදු වේදිකාවකට ගෙන ඒම සඳහා ලංකා කෝපි සංගමය පිහිටුවන ලදී.

• කෝපි අපනයන වටිනාකම – ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 0.32

2022

• ශ්‍රී ලාංකේය විශේෂිත කෝපි ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා 2022 Melbourne International Coffee Expo හිදී වෙළඳපල සංවර්ධන පහසුකම සහභාගී වේ.

• වෙළෙඳපොළ සංවර්ධන පහසුකම සහ ලංකා කෝපි සංගමය විසින් කෝපි ලෝලීන්, දේශීය ව්‍යාපාරිකයන් සහ ආයෝජකයින් එක්රැස් කරමින් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රථම ජාතික කෝපි සැණකෙළිය පවත්වයි.

ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි වල ගුණාත්මකභාවය වැඩි දියුණු කිරීමට ඇති අවස්ථා

වෙනත් බොහෝ කෝපි වගා කරන රටවල මෙන්, ශ්‍රී ලංකාවේ නිෂ්පාදකයින් අස්වැන්න පරිමාණය කිරීමේදී සහ ගුණාත්මකභාවය වැඩි දියුණු කිරීමේදී යම් යම් අභියෝගවලට මුහුණ දෙයි. MDF විසින් ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි අංශයේ ආයෝජනය කිරීමට ප්‍රධාන අවස්ථා හතරක් නිර්වචනය කරයි:

• කෝපි වගා කරන ප්‍රදේශ පරිමාණය කිරීම
• කුඩා කෝපි වතු හිමියන්ගේ කණ්ඩායම් පුළුල් කිරීම සහ ගොවිපලවල ගුණාත්මකභාවය වැඩි දියුණු කිරීම
• සැකසුම් පහසුකම් සංවර්ධනය කිරීම
• කර්මාන්ත සම්බන්ධීකරණය සහ ප්‍රවර්ධනය වැඩිදියුණු කිරීම

දිවයිනේ මුළු කෝපි නිෂ්පාදනයෙන් 80%ක් දක්වා ලැබෙන බව ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ට අමතර සහයෝගයක් සහ මූල්‍ය සම්පත් සඳහා වැඩි දියුණු කළ ප්‍රවේශයක් අවශ්‍ය වීමට ඉඩ ඇති කුඩා වතු හිමියන්ගෙන් වේ. මීට අමතරව, කාන්තාවන් ශ්‍රම බලකායෙන් 60% ක් පමණ නියෝජනය කරයි, එබැවින් ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතා මුලපිරීම් ක්‍රියාත්මක බව සහතික කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වේ. මෙය විශේෂයෙන් වැදගත් වන්නේ කෝපි නිෂ්පාදනයේ ස්ත්‍රී පුරුෂ පරතරය වසා දැමීම ගෝලීය නිෂ්පාදනය 4% කින් වැඩි කළ හැකි බැවිනි. මෙය වසරකට අමතර කෝපි කෝප්ප බිලියන 30කට සමාන වේ.

MDF හි කෝපි ඒකකයේ ව්‍යාපාරික උපදේශක දේශාන් වික්‍රමසිංහ මහතා පවසන්නේ “ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි අංශයේ වර්ධනයට ඇති ප්‍රධාන බාධක වන්නේ අඩු අස්වැන්න, ගුණාත්මක භාවයේ නොගැලපීම සහ නිෂ්පාදකයාගේ දැනුමට ඇති සීමාවන්” බවයි. ශ්‍රී ලංකාවේ විශාල ප්‍රාදේශීය වැවිලි සමාගම් 23ක් පවතින අතර, ඔවුන් ප්‍රධාන වශයෙන් අවධානය යොමු කරන්නේ තේ සහ රබර් නිෂ්පාදනය කෙරෙහිය. “කෙසේ වෙතත්, ඔවුන් ඔවුන්ගේ භෝග සක්‍රීයව විවිධාංගීකරණය කරමින් සිටින අතර, කෝපි යනු නිෂ්පාදකයින් වගා කිරීමට සලකා බලමින් සිටින ප්‍රධාන භෝග වලින් එකක්,” බවත් ඔහු තවදුරටත් පවසයි.

රූපය: SRI LANKA’S COFFEE RENAISSANCE වාර්තාව ඇසුරෙනි.

එසේ වුවද, ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි නිෂ්පාදනය දේශීය හා විදේශීය වෙළෙඳපොළට දායක වෙමින් වැදගත් ආර්ථික ක්‍රියාකාරකමක් ලෙස අඛණ්ඩව පවතී. දිවයිනේ දකුණු-මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ පිහිටි මහනුවර, දික්ඔය, රත්තොට සහ රිකිල්ලගස්කඩ රටේ ප්‍රධාන කෝපි නිෂ්පාදනය කරන ප්‍රදේශ වේ. ශ්‍රී ලංකාව ප්‍රධාන වශයෙන් අරාබිකා කෝපි නිෂ්පාදනය කරන අතර එය උසස් තත්ත්වයේ සහ එහි මෘදු රසය සහ සියුම් සුවඳ සඳහා අපේක්ෂා කරයි. ශ්‍රී ලංකාව ලෝකයේ 111 වැනි විශාලතම කෝපි අපනයනකරු වන අතර කෝපි ශ්‍රී ලංකාවේ 395 වැනි වැඩිම අපනයනය කරන ලද නිෂ්පාදනය විය. මෑත වසරවලදී ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි නිෂ්පාදනය සැලකිය යුතු ලෙස උච්චාවචනය වුවද, එය 1972 – 2021 කාලය තුළ 2021 දී 5,306 m ට අවසන් විය. කෙසේ වෙතත්, ශ්‍රී ලංකාවේ වාර්ෂික කෝපි නිෂ්පාදනය පුරෝකථනය කිරීම සඳහා සංඛ්‍යානමය ආකෘති නිර්මාණය කර නොමැත (Jithmini et al., 2023).

ශ්‍රී ලංකාවේ තේ වගාව සඳහා දැනට හෙක්ටයාර් 200,000 ක් පමණ භාවිතා කරන නමුත් ආන්තික හා ඵලදායී නොවන ඉඩම් අත්හැර දමා ඇත. මෙම ඉඩමේ කුඩා බිම් කොටස් කෝපි වගාවට පරිවර්තනය කිරීම නිෂ්පාදන මට්ටම් සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ නැංවීමට උපකාරී වේ. විශේෂයෙන් සැකසුම් ක්‍රම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින්, රටේ මධ්‍යගත සැකසුම් පහසුකම් සංවර්ධනය කිරීමේ විශාල හැකියාවක් ද පවතී. න්‍යායාත්මකව, මෙය හරිත කෝපි වල ඒකාකාරිත්වය වඩා හොඳින් පවත්වා ගැනීමට මෙන්ම ගුණාත්මකභාවය ආරක්ෂා කිරීමට සහ නාස්තිය අවම කිරීමට උපකාරී වේ (Patel, 2023).

පසුගිය දශක දෙක තුළ ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි සැලකිය යුතු ප්‍රබෝධයක් අත්විඳ ඇත. කෝපි නිෂ්පාදකයෙකු ලෙස රටේ ඉතිහාසය, එහි හිතකර භූගෝලීය තත්ත්වයන් සහ උස් උන්නතාංශ මධ්‍යම කඳුකරය අරාබිකරයේ නැවත පිබිදීමක් සඳහා වේදිකාව සකසා ඇත. වර්තමාන කෝපි නිෂ්පාදනය සහ අපනයන පරිමාව අඩු මට්ටමක පැවතියද, සැලකිය යුතු වර්ධනයක් සඳහා විභවයක් පවතී. දශකය ආරම්භයේදී කෝපි නිෂ්පාදනය සඳහා හෙක්ටයාර 4,690ක් වෙන් කර තිබූ නමුත් 2025 වන විට මෙය හෙක්ටයාර 5,763 දක්වා පුළුල් කිරීමට අපේක්ෂා කෙරේ. වෙළඳපල සංවර්ධන පහසුකම (MDF) 2017 වසරේ සිට ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි කර්මාන්තය සමඟ සමීපව කටයුතු කරමින් වර්ධන අවස්ථා සඳහා පහසුකම් සපයයි. එහි සංවර්ධනයට සහාය වීම. වෙළඳපල සංවර්ධන පහසුකම (MDF) ඇස්තමේන්තු කරන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි නිෂ්පාදනය ඉදිරි වසර 5 තුළ ගුණ කිරීමේ හැකියාව ඇති බවයි (Oakley, 2023).

ශ්‍රී ලංකාව වර්තමානයේ කෝපි ආනයනය කරන රටකි. 2017 දී ආනයන පරිමාව අපනයනය මෙන් පස් ගුණයකට ආසන්න විය. දේශීය අරාබිකා කෝපි නිෂ්පාදනය සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් අපනයනය කිරීමට නොහැකි තරම් අඩු වන අතර නිෂ්පාදනය බොහෝ දුරට දේශීයව පරිභෝජනය කරයි. ශ්‍රී ලංකා රේගු සංඛ්‍යාලේඛනවලට අනුව රට බෝංචි සහ බැදපු කෝපි විදේශයන්ගෙන් මිලදී ගනී. නිරෝධායන රෙගුලාසි හේතුවෙන් මුං ඇට ආනයනය කිරීම නීතිවිරෝධී වුවද, ගුණාත්මක බවින් ඉහළ සහ රුපියල් 300/kg ලෙස මිල වඩාත් ආකර්ෂණීය බැවින් අමුද්‍රව්‍ය ඉන්දියාවෙන් හොර රහසේ ගෙන එනු ලැබේ.

ශ්‍රී ලංකාව ගෝලීය කෝපි වෙළඳපොලේ නිහතමානී ක්‍රීඩකයෙකු ලෙස පැවතිය හැකි වුවද, දේශීය කෝපි කර්මාන්තයේ, මූලික වශයෙන් හෝටල්, ආපනශාලා සහ කැෆේ (HORECA) අංශයේ සැලකිය යුතු වර්ධනයක් දක්නට ලැබේ. දේශීයව නිපදවන කෝපි තවමත් ස්ථාපිත කීර්තියක් නොමැති නිසා, ආගන්තුක සත්කාර ව්‍යාපාර විශේෂිත කෝපි ආනයනය කිරීමට නැඹුරු වේ, නමුත් මෙය සෙමින් මාරු වේ. HORECA ව්‍යාපාරික අංශය හෝටල්, ආපනශාලා සහ ආපනශාලා 2,355 කින් සමන්විත වන අතර දත්ත පෙන්වා දෙන්නේ මෙම කර්මාන්තය රටේ වැඩිපුරම කෝපි මිලදී ගන්නා බවයි. මෙම ආයතනවලින් සියයට 74කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් ඔවුන්ගේ කෝපි ආනයනය කරන බව ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර සාම්ප්‍රදායික රොබස්ටා රෝස්ටර් ව්‍යාපාරවලින් තවත් සියයට 17ක් සපයයි. දැනට, ශ්‍රී ලංකාවේ ආගන්තුක සත්කාර ආයතනවලින් දළ වශයෙන් සියයට 10ක් පමණ වර්ධනය වන දේශීය සැපයුම්කරුවන්ගෙන් විශේෂිත කෝපි මිලදී ගනී (MDF, 2020).

2013 – 2018 වසර 5ක කාලය තුළ ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි ආනයනය කළ රටවල් අතර මූලික තැනක් ගෙන ඇත්තේ, පහත දැක්වෙන පරිදි මාලදිවයින, චිලී රාජ්‍යය, ඕස්ට්‍රේලියාව, චීනය සහ එක්සත් ජනපදයයි.

කෝපි වලින් විවිධ පාන

ලංකාව තුළ කෝපි සාමාන්‍ය කෝපි පානයක් විදිහට පානය කළත් ලෝකයේ බොහෝ රටවල කෝපි ආශ්‍රිතව විවිධ ආකාරයේ පානයන් විදේශීකයන් අතර ප්‍රසිද්ධය. සාමාන්‍ය කෝපි කියන්නෙ අපි කවුරුත් දන්න විදිහට කෝපි ඇට වේලලා, බැදලා, කුඩු කරලා හදන එකටයි. Instant නැත්තම් ක්ෂණික කෝපි කියන්නෙ එහෙම හදලා දිය කරපු සාමාන්‍ය කෝපි නැවත අධි තාපයක් හෝ සීතලක් යටතේ පවුඩර් එකක් බවට පත් කරලා හදන එකටයි. හදන විදිහ වගේම මේ කෝපි වර්ග දෙකේ අඩංගු වෙන කැෆේන් ප්‍රමාණයන්ගේත් වෙනසක් තියෙනවා. සාමාන්‍ය කෝපි වල ක්ෂණික කෝපි වලට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් කැෆේන් අඩංගුයි. මේ කෝපි කුඩු සකස් කරන්න ගන්න කෝපි ඇට ප්‍රධාන වර්ග දෙකක් යටතේ වර්ග කෙරෙනවා (Lifie, 2020). එනම්,

1. Arabica – මේ තමයි වැඩිපුරම ජනප්‍රිය කෝපි වර්ගය. මේ වර්ගයේ තියෙන වෙනස් රස නිසාම කෝපි වලට කැමති බොහෝ දෙනෙක් තෝරගන්නෙ මේ Arabica කියන වර්ගය.

• Robusta – Arabica වර්ගය වැඩිපුරම ප්‍රසිද්ධ උනත් මේ robusta ලාභදායී වගේම අනෙක් වර්ගයට වඩා ටිකක් සැරයි. ඒ වගේම Arabica වලට වඩා කැෆේන් ගතියත් මේ වර්ගයේ වැඩියි.

ලෝකයේ සමස්ථ කෝපි නිෂ්පාදනයෙන් 60% Arabica කියන වර්ගයත් 40%ක් Robusta කියන වර්ගයත් ලෙස තමයි සංඛ්‍යා දත්ත වල වාර්තා කර තිබෙන්නේ. මෙම කෝපි ඇට වර්ග යොදා ගනිමින් කෝපි පානයන් වර්ග කීපයක්ම හදනවා.

• Black

මේ අපි හැමෝම දන්නා කළු කෝපි. කෝපි කුඩු උණුවතුරේ දිය කරලා හදාගන්න පානය. ලංකාවේ අපි සීනි එකතු කරලා පැණි රසට බිව්වට විදේශිකයන් නම් නියම කෝපි රසට තමයි බොන්නෙ.

• Espresso

මේ කෝපි කුඩු එක්ක උණු වතුර බොහොම ස්වල්පයක් පීඩන මැෂින් එකකින් කළවම් කරලා හදාගන්න විදිහක්. මෙය ඉතාලි ක්‍රමයක්. වෙනම බොනවට වඩා බොහෝවිට espresso පාවිච්චි කරන්නෙ වෙනත් කෝපි පානයන් හදාගන්න මූලික අමුද්‍රව්‍යයක් විදිහට.

• Latte

වඩාත්ම ජනප්‍රියම කෝපි පානය මේක කිව්වොත් වැරදි නැහැ. Espresso සමඟ කිරි කලවම් කරලා හදාගන්න පානයක්.

• Cappuccino

මේකත් Latte වර්ගයක්. නමුත් සාමාන්‍ය එකට වඩා පෙණ ගතියෙන් යුක්තයි. ඒ වගේම පානයට උඩින් කොකෝවා හෝ කුරුඳු කුඩු ඉහලා පිළිගන්වන්නේ.

• Americano

Black කොෆී වගේම espresso දිය කරලා හදන පානයක්.

• Mocha

මේක චොකලට් espresso පානයක්. කිරි සමඟ මිශ්‍ර කරලයි පිළිගන්වන්නෙ.

ඉහත දක්වා තිබෙන නිතර අහලා පුරුදු ප්‍රසිද්ධ කෝපි පාන වර්ග වලට අමතරව Doppio, Cortado, Red Eye, Galao, Lungo, Macchiato, Ristretto, Flat White, Affagato, Café au Lait සහ Irish යනු කෝපි යොදා ගනිමින් හදන විවිධ රසවත් පානයන් වේ.

නිතරම කෝපි බොන්න හොඳ නැද්ද?

නිදිමතට, මහන්සියට, කම්මැලි කමට, තිබහට වගේම තෙහෙට්ටුවට…….. මේ කොයි වෙලාවටත් කෝපි බිව්වම දැනෙන සනීපය සහ ශක්තිජනක බව නිසා ම ඇතැමුත් කෝපිවලට ඇබ්බැහි වෙනවා වගේම තවත් සමහරුන් කෝපි පානය පිලිබඳ දරන්නේ විරුද්ධ මතයක්. මේ නිසා ම කෝපිවල හොඳ නරක ගැන තියෙන්නේ මිශ්‍ර අදහස්. සමහරුන්ට අනුව කෝපි ශරීරයට ගුණදායක බීමක්. ඒත් තවත් සමහරු කියන්නේ කෝපි සෞඛ්‍යයට අහිතකර බීමක් කියලා. මේ කතාවල ඇත්ත නැත්ත මොකද්ද?

කෝපි යනු බොහෝ දෙනෙකුගේ කැමතිම පානය වේ. දිනයේ ආරම්භයේදී මෙන්ම දවසේ  ඕනෑම වේලාවකදී කෝපි පානය කිරීම බොහෝ දෙනෙකුගේ පුරුද්දකි. කෝපි වැඩිපුර පානය කිරීම හා එයට ඇබ්බැහි වීම අහිතකර වුවත්, එයින් සැලසෙන වාසි ද බොහෝ වේ. කෝපි වල ප්‍රතිඔක්සිකාරකයන් හා සිරුරට හිතකර පෝෂක වර්ග අන්තර්ගත වේ. එමෙන්ම කෝපි වල කාබනික සංයෝතයන් මෙන්ම vitamin B, riboflavin, pantothenic අම්ලය, පොටෑසියම්, මැග්නීසියම්, මැංගනීස්, නියසීන් හා කැෆේන් අන්තර්ගත වේ. කෝපි මඟින් හෘදය නීරෝගී කරන අතරම, 2 වන වර්ගයේ දියවැඩියාව ඇති වීමේ අවධානම ද අඩු කරයි. මානසික නීරෝගීභාවයට ද කෝපි හොඳ ඔසුවකි (පට්ට වෙබ්, 2016).

හෘද රෝග චිකිත්සාව පිළිබඳ යුරෝපීය සංගමය අවුරුදු දහයක් තිස්සේ පුද්ගලයින් 20,000ක් යොදාගෙන කරපු පර්යේෂණයකින් හෙළි වුණ විදිහට, දිනකට කෝපි කෝප්ප හතරක්වත් පානය කරන අය, කවදාවත් කෝපි පානය නොකරන පිරිසට වඩා කල් ජීවත් වෙනවා ලු! ඔවුන් මේ පර්යේෂණයේ ප්‍රතිඵල ලෝකයට හෙළි කළේ 2017 වසරේ හෘද රෝග චිකිත්සාව පිළිබඳ යුරෝපීය සංගමය විසින් පවත්වන කොංග්‍රසයේදී. ඒ අනුව දිනකට කෝපි කෝප්ප හතරක්වත් පානය කරන අයගේ ඉක්මන් මරණ සිදු වීමේ අවදානම, කවදාවත් කෝපි පානය නොකරන පිරිසට වඩා 64%කින් අඩුයි! වයස අවුරුදු 45ට ආසන්න පුද්ගලයින් තුළ මේ අඩු අවදානම කැපී පේන බවයි ඔවුන් කියන්නේ. ඒ කියන්නේ අපි වයසට යන්න යන්න කෝපි බීමෙන් වාසි ගොඩක් අත් වෙනවා කියන එකයි. ඒ විතරක් නෙවෙයි, දියවැඩියාව, අක්මා රෝග, සමේ පිළිකා, ඇල්සයිමර් වගේ රෝගවලට ඔසුවක් විදිහටත් දැන් කෝපි සැලකෙනවා. කෝපිවල ප්‍රතිඔක්සිකාරක බහුලයි. විවිධ රෝගවලට එරෙහිව ධනාත්මකව ක්‍රියාත්මක වන්නේ මේ සංයෝගයි. මීට අමතරව කෝපි පානය කිරීමෙන් අපට ලැබෙන වාසි සහගත තත්ත්වයන් පිලිබඳ තවත් කරුණු කිහිපයක් නම් (Lifie, 2020),

• කෝපි කියන්නෙ කවුරුත් දන්නා පරිදි ශරීරයේ ක්‍රියාශීලීත්වය වර්ධනය කරන ශක්තිජනක පානයක්.
• කෝපි, ශරීරයේ ඇති අනවශ්‍ය මේදය දහනය කර බර අඩු කරගන්න උදව් වෙනවා.
• මානසික ඒකාග්‍රතාවය ඉහළ යනවා.
• පිළිකා, හෘදයාබාධ, පාකින්සන් වගේ ලෙඩ රෝග අවදානම අඩු කරන්නත් කෝපි වලට පුළුවන්.
• දියවැඩියා අවදානමත් අඩු කරන්න කෝපි වලට පුළුවන්.
• ඒ වගේම මානසික මට්ටම, විෂාදය වගේ තත්ත්වයන් පාලනය කරන්නත් කෝපි උදව් වෙනවා.

කෝපිවල වාසිදායක පැත්ත වගේ ම අවාසිදායක පැත්තකුත් තියන බව නොරහසක්. විශේෂයෙන් ම ගැබිනි මව්වරුන්, හෘද රෝගීන්, අක්‍රමවත් හෘද ස්පන්දනයකින් යුතු පුද්ගලයින් වගේ අයට කැෆේන් අහිතකර නිසා ඔවුන් කෝපි පානය අවම කිරීම අත්‍යවශ්‍ය කාරණයක්. කැෆේන් කියන්නේ හෘද ස්පන්දනය ඉහළ නංවන්නට හේතු වෙන දෙයක්. ඒ නිසා මේ අයට දිනකට එක කෝප්පයකට වඩා කෝපි පානය නුසුදුසු බවයි විශේෂඥයින් පවසන්නේ. එමෙන්ම, මතක තබාගත යුතු තවත් වැදගත් කරුණක් තමයි කැෆේන් අවම කළ කෝපිවල (Decaffeinated Coffee) පවා කැෆේන් යම් ප්‍රමාණයක් අඩංගු බව. මේ බව හොයාගෙන තියෙන්නේ ෆ්ලොරිඩා විශ්ව විද්‍යාලය 2006 දී සිදු කළ පර්යේෂණයකින්. ඒ අනුව Decaffeinated කියන්නේ කැෆේන් කිසියම් ප්‍රමාණයක් අඩු කළ කෝපි මිසක් කැෆේන්වලින් තොර කෝපි නෙවෙයි. ඒ නිසා Decaffeinated Coffee වුණත් දවසට කෝප්ප කීපයක් බොන එක සිරුරට අහිතකර වෙන්න පුළුවන් (YAMU, 2020). ඒ වගේම ගුණාත්මක බවෙන් අඩු කෝපි පානයෙන් විවිධ ලෙඩ රෝග ඇතිවෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා ඇබ්බැහියක් විදිහට කෝපි පානය කරනවා නම් හොඳම තත්ත්වයක කෝපි වර්ගයක් තෝරාගැනීමට කටයුතු කිරීම ඉතා වැදගත්.

කෙසේවෙතත් කෝපි බොනවිට අවධානය යොමු කරන්න ඕනේ කරුණු කීපයක් තිබෙනවා.

• සාමාන්‍යයෙන් කෝපි බොන්නේ නැති, කිරි කෝපි බොන කෙනෙක් නම්, මේදය රහිත කිරි පාවිච්චි කරන්න. මේදය නිසා ඇඟට කැලරි වැඩියෙන් ඇතුළු වෙනවා. එය ශරීර සෞඛ්‍යයට අහිතකරයි.

• නිතර නිතර කෝපි බොනවා නම්, කෝපි එකට දාන සීනි ප්‍රමාණය පුළුවන් තරම් අවම කරන්න. සීනි තේ හැන්දක කැලරි දහසයක් අඩංගු නිසා දවසට සීනි දාපු කෝපි කෝප්ප දෙක තුනක් පානය කිරීමෙන් අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට වඩා වැඩි කැලරි ප්‍රමාණයක් ශරීරයට ඇතුළු වීම අහිතකර ප්‍රතිපල ගෙන දීමකට හේතුවේ.

• කොලෙස්ටරෝල් වගේ රෝග තත්ත්වයක් තිබෙන කෙනෙක් නම්, හැකි තරම් Filtered කෝපි ම භාවිතා කිරීම වැදගත්. මොකද ෆිල්ටර් නොකරපු කෝපි පානය කිරීම නිසා ශරීරයේ කොලෙස්ටරෝල් ප්‍රමාණය ඉහළ යාමට එය හේතුවක් වේ.

• බොහොමයක් අයට තියන ලෙඩක් තමයි නින්ද නොයෑම. නින්ද යන්නේ නැත්තම්, අනිවාර්යෙන්ම කෝපි බීම අඩු කළ යුතුයි. කෝපිවල අඩංගු කැෆේන්වලින් සිදු වෙන්නේ අපිව අවදියෙන් තැබීම. ඒ නිසා විශේෂයෙන් හවස් කාලයට සහ රාත්‍රී කාලයට කෝපි බීමෙන් වැළකීමෙන් රාත්‍රියට සුවබර නින්දක් ලබාගැනීමට හැකියාව ලැබේ.

ලෝකයේ හුවමාරු වෙළඳ භාණ්ඩ අතර දෙවන තැන හිමිකරගෙන සිටින කෝපි වගාවට අප රට තුළ නියමිත පිළිගැනීමක් තැනක් නිර්මාණය වී තිබෙනවද යන්න ප්‍රශ්නාර්ථයකි. මේ වන විට බොහෝ අත්‍යාවශ්‍ය භාණ්ඩ අප විසින් අප රටේම නිෂ්පාදනය කර ගන්නවා වෙනුවට අපි පුරුදු වී සිටින්නේ හැකි නොහැකි සිල්ලම විදේශයන්ගෙන් ආනයනය කිරීමටයි. ඉතින් මොහොතක් සිතා බැලුවහොත් බොහෝ සම්පත් රට තුළම තිබියදී ඒවාට නිසි වටිනාකමක් නොදීම නිසා අප දිනෙන් දින ආර්ථිකමය වශයෙන් පවා පරිහානියට පත් වීම අරුමයක් නොවේ. එසේ නොවුණා නම් ස්වයංපෝෂිත රාජ්‍යක් ලෙස මෙවැනි බෝග වගාවන් සහ ගොවීන් දිරිමත් කිරීමෙන් හා නිසියාකාරව ජාත්‍යන්තර වෙළඳපොල වෙත ළඟා වූවා නම් කෝපි වගාවෙන් මෙන්ම අනිකුත් බෝගයන්ගෙන්ද ඉහළ සමෘද්ධිමත් ආර්ථිකයක් ගොඩනගා ගැනීමට හැකි ශක්තියක් අප සතු වේ.    

මූලාශ්‍ර

Admin. (n.d.). ශ්‍රි ලංකාවේ කෝපි වගාවේ ඉතිහාසය (The history of coffee cultivation in Sri Lanka). අරුණැල්ල, කෘෂිකර්මාන්තය. https://arunallasite.wordpress.com/2016/12/16/ශ්‍රි-ලංකාවේ-කෝපි-වගාවේ-ඉ/

Jithmini, D., Paboda, K. R., Samaraweera, M. P. I. N., Welaramba, W. D. K. H., & Peiris, T. S. G. (2023). Modeling Annual Coffee Production in Sri Lanka. Department of Mathematics and Statistics, Faculty of Humanities and Sciences, Sri Lanka Institute of Information Technology (SLIIT), Malabe, Sri Lanka. https://rda.sliit.lk/bitstream/123456789/3633/1/309-313 Modeling Annual.pdf

Lifie. (2020). හැමෝම ආස කෝපි ගැන වැඩි දෙනෙක් නොදන්න දේවල්. Lifie.Lk. https://www.lifie.lk/2020/08/20/interesting-facts-about-coffee/

MDF. (2020). Arabica Coffee Value Chain Analysis. Market Development Facility. https://marketdevelopmentfacility.org/wp-content/uploads/2021/02/SL-Coffee-Report-051020-compressed-Final.pdf

MDF. (2022). SRI LANKA’S COFFEE RENAISSANCE A Guide to the Specialty Coffee Industry. Australasian Aid. https://marketdevelopmentfacility.org/wp-content/uploads/2023/05/A-Guide-to-Sri-Lankan-Coffee-Industry.pdf

Oakley, G. (2023). Sri Lanka shows promise as an emerging coffee origin. Coffee Intelligence. https://intelligence.coffee/2023/09/sri-lanka-coffee-origin/#:~:text=Although current coffee production and,to 5%2C763 hectares by 2025.

Patel, B. (2023). Could Sri Lanka produce more specialty coffee in the future? Perfect Daily Grind. https://perfectdailygrind.com/2023/08/sri-lanka-coffee-specialty/

YAMU. (2020). කෝපි ඇත්තට ම ගුණ ද අගුණ ද?. Yamu.Lk. https://www.yamu.lk/trending/good-and-bad-effects-of-coffee/

පට්ට වෙබ්. (2016). කෝපි කෝප්පයෙන් ලැබෙන විශ්මිත ගුණ මෙන්න. Patta Web. https://pattaweb.weebly.com/home/41

වනසුන්දරඩබ්ලිව්. ඒ. කේ. ටි. (2022). කෝපි ගසක වගතුග. වචන.Lk. https://wachana.lk/education/edu/7/